“Mijn hoofd zit VOL met ideeën en ik denk aan 100 dingen tegelijk. Mijn moeder vindt me chaotisch, maar ik heb gewoon veel om over na te denken!”
– Thomas, 8 jaar
Hoogbegaafdheid, wat is dat?
Definitie
Bij de term ‘hoogbegaafdheid’ denken mensen al snel aan personen als Mozart en Einstein; genieën met een groot intellectueel erfgoed. Toch zijn lang niet alle hoogbegaafden zo herkenbaar aan hun intellectuele prestaties. Wat is hoogbegaafdheid precies? Dit is een vraag waar psychologen en experts nog geen eenduidig antwoord op kunnen geven. Gelukkig bestaan er wel toonaangevende modellen en definities van hoogbegaafdheid. Het Landelijk Informatiecentrum Hoogbegaafdheid gaat bij het definiëren van hoogbegaafdheid uit van het triadisch interdependentiemodel van Renzulli en Mönks, geïnterpreteerd door experts uit het werkveld.
Het triadisch interdependentiemodel
Het triadisch interdependentiemodel gaat ervan uit dat een persoon hoogbegaafd is wanneer hij beschikt over: hoge intellectuele capaciteiten, een hoge mate van creativiteit en een hoge mate van motivatie. Hierbij moet er rekening worden gehouden met het feit dat deze drie persoonskenmerken er niet altijd uit komen. Het gebeurt regelmatig dat hoogbegaafden juist gedemotiveerd raken door belemmerende omgevingsfactoren.
Persoonskenmerken – intelligentie
Onder intelligentie wordt de snelheid en complexiteit van het denken verstaan. Hoogbegaafden hebben doorgaans een goed werkgeheugen waardoor zij (bijvoorbeeld) snel kunnen rekenen. Ook het langetermijngeheugen is bij hoogbegaafden goed ontwikkeld, in de kindertijd is al vroeg merkbaar dat hoogbegaafden veel onthouden.
Hoogbegaafden ontwikkelen zich ook sneller, vaak leren ze op een jongere leeftijd lopen en spreken. In Nederland wordt intelligentie gemeten aan de hand van een intelligentieonderzoek. Wanneer een persoon uit deze meting komt met een IQ van 130 of hoger, wordt er gesproken van een hoogbegaafd persoon. Let wel op: tijdens een intelligentieonderzoek kan iemand ook onderpresteren.
“Als je hoogbegaafd bent, is alles heel intens. Voelen, denken, zien en horen – alles! Soms kan ik dan voor anderen best overdreven reageren, maar voor mij is dat gewoon wie ik ben.”
– Alicia, 13 jaar
“Hoogbegaafd betekent dat ik wat sneller over dingen nadenk. Dat is niet altijd fijn, want over sommige dingen denk ik liever niet na.”
– Elise, 7 jaar
Creativiteit
Onder creativiteit wordt verstaan: in hoeverre een persoon in staat is om in een nieuwe situatie problemen op te lossen (of te bedenken). Divergent denken staat hierbij centraal. Hoogbegaafden komen vaak met eigen oplossingen voor problemen, rekenen sommetjes op een andere manier uit en laten veel woordspelingen en dubbelzinnigheden in hun bijzondere vorm van humor zien. Ook het filosofisch denken en de vele ‘hoe- en waaromvragen’ die hoogbegaafden stellen, vallen onder kenmerken van creativiteit.
Motivatie
Hoogbegaafden hebben veel doorzettingsvermogen en zijn taakgericht. Daardoor kunnen zij uren in volle concentratie aan een taak werken. Deze eigenschap is vaak lastiger te herkennen, aangezien de motivatie er niet altijd uit komt. Intrinsieke interesse is vereist, als dit ontbreekt raakt de hoogbegaafde juist lusteloos. Essentieel is dus om op zoek te gaan naar een onderwerp waarover de hoogbegaafde gepassioneerd is. Binnen dit onderwerp zal een hoge vorm van motivatie herkenbaar zijn. Stereotiepe onderwerpen bij kinderen zijn dinosauriërs, de ruimte, techniek en wetenschap.
Omgevingsfactoren – ouders
Ouders zijn een belangrijke factor in de ontwikkeling van een kind. Het is belangrijk dat het gezin een stimulerende omgeving creëert voor de hoogbegaafde. Hierbij hoeft het kind niet gepusht te worden, maar hij moet wel de mogelijkheid krijgen om zijn talenten te ontplooien. Hoogbegaafden hebben baat bij een opvoeding met een duidelijke structuur en een open mindset. Het is belangrijk om serieus in te gaan op de vele hoe- en waaromvragen, ga de discussie op een volwassen manier aan. Excursies en het stimuleren van hobby’s, zoals een muziekstudie, werken vaak positief.
Peers
Peers zijn ontwikkelingsgelijken, dit zijn niet per se de leeftijdsgenoten. Het gebeurt vaak dat de hoogbegaafde sociaal-emotioneel een aantal jaar voorloopt. Hierdoor kan het kind optrekken met oudere kinderen en familieleden. Belangrijk is om na te gaan of er genoeg ontwikkelingsgelijken in de omgeving van de hoogbegaafde zijn. Interventies zoals versnellen en de plusklas dragen bij aan het ontmoeten van ontwikkelingsgelijken. Voor de thuisomgeving kan gedacht worden aan hobbyclubs of verenigingen voor hoogbegaafden. Zorg dat het kind zich kan spiegelen. Gebeurt dit niet, leidt dit vaak tot een ongezond zelfbeeld.
School
Hoogbegaafden hebben vaak hele hoge verwachtingen van school, maar deze verwachtingen komen niet altijd uit. Het tempo in de klas kan te laag liggen, waardoor de hoogbegaafde gedemotiveerd kan raken. Het is essentieel dat een school interventies inzet om hoogbegaafden te ondersteunen. Belangrijk is dat de school genoeg kennis en vaardigheden heeft om deze groep kinderen te begeleiden. Vaak is het raadzaam om een aantal leerkrachten een cursus te laten volgen en het team te scholen door middel van een studiedag. Hoogbegaafde kinderen kunnen goed ondersteund worden in het reguliere basisonderwijs, het is aan ons de taak om ervoor te zorgen dat alle scholen in Nederland hiervoor genoeg kennis en praktische handvatten bezitten.
Harmonie
De taak aan begeleiders is om te onderzoeken of de omgevingsfactoren stimulerend werken. Vaak worden van de persoonskenmerken de hoge intelligentie en de creativiteit wel waargenomen, maar de hoge motivatie niet. De oorzaak hiervan ligt doorgaans in een belemmerende omgevingsfactor. Als de omgevingsfactoren stimulerend werken, komen de persoonskenmerken naar boven en zal men op den duur hoogbegaafd gedrag waarnemen. Gedacht kan worden aan uitzonderlijke prestaties op cognitief, creatief en sociaal vlak. Van de schaakkampioen tot de ondernemer, hoogbegaafdheid heeft vele uitingsvormen.