“School is saai, ik haat het. Je moet de hele dag stomme dingen doen die super makkelijk zijn. Het is een werkelijke marteling.”
– Dirk, 9 jaar
Onderpresteren, hoe begeleid ik het?
Voorkomen en genezen
Soms wordt gedacht dat hoogbegaafde kinderen alles vanzelf kunnen, niets is minder waar. Hoogbegaafden vormen een risicogroep en hebben juist aangepaste begeleiding en ondersteuning nodig. Het Landelijk Informatiecentrum Hoogbegaafdheid helpt scholen bij het realiseren van een passend beleid en een passende begeleiding voor hoogbegaafden.
Voorkomen is beter dan genezen. Belangrijk is om te beseffen dat het niet tot onderpresteren hoeft te komen. Bij veel gevallen van onderpresteren, is de begeleiding op school ontoereikend geweest. Vaak neemt men waar dat bij onderpresteerders een of meerdere van de interventies – versnellen, verrijken en verbinden – niet genoeg, op de juiste manier of op de juiste tijd zijn ingezet. Het voorkomen van onderpresteren vereist kennis en praktische vaardigheden. Het Landelijk Informatiecentrum Hoogbegaafdheid streeft naar regulier onderwijs waarin hoogbegaafde kinderen zichzelf kunnen ontplooien, hiervoor delen wij kennis en vaardigheden in onze cursussen.
Mocht het wel tot onderpresteren zijn gekomen, dan is vaak externe begeleiding vereist. De denkluie onderpresteerder kan nog goed op school begeleid worden, voor faalangstige en gedemotiveerde onderpresteerders adviseren wij dikwijls therapie om het zelfbeeld weer op een gezond niveau te krijgen. Toch kunnen er ook op school praktische stappen worden gezet om het onderpresteren tegen te gaan. Men gaat er hierbij van uit dat de basis van het versnellen, verrijken en verbinden in orde is. Mocht dit niet zo zijn, dan is de eerst stap om het kind deze interventies te bieden. Let echter wel op: faalangstige en gedemotiveerde onderpresteerders hebben vaak gelijktijdige ondersteuning nodig om positief te reageren op begeleidingsinterventies. Wacht niet te lang met het beginnen aan een therapeutisch proces, hoe langer men wacht, hoe lastiger het wordt om onderpresteren te keren. Hoe sneller men de begeleiding start, hoe groter de kans dat het kind een spoedig herstel doormaakt.
Denkluie onderpresteerder
Essentieel bij de denkluie onderpresteerder (en bij alle kinderen) is om inzet te prijzen, niet het resultaat. Hoogbegaafden ontvangen vaak complimenten voor werk waar zij weinig inspanning voor hebben geleverd, dit moet worden voorkomen. Wees streng en verwacht veel van het kind. Neem geen genoegen met slordig of afgeraffeld werk. Is het (verrijkings)werk niet goed, dan moet het opnieuw, net zo lang tot het kind wel voldoende inzet toont en met de juiste strategie te werk gaat. Besef hierbij dat pittige uitdagingen een vereiste zijn. Het kind moet falen, zodat het kan leren om met faalervaringen om te gaan. Gebeurt dit niet, dan ontwikkelt het kind een lage frustratietolerantie, een gebrek aan doorzettingsvermogen en wordt het op den duur faalangstig.
Belangrijk is om het kind bij deze faalervaringen vaardigheden aan te leren. Denkluie onderpresteerders moeten leren leren, plannen organiseren en structureren. Bespreek met het kind hoe het kan leren, bespreek dat men hard moet werken om een goed resultaat te zien. Train het kind in het maken van planningen, in het organiseren van de werkomgeving en in het aanbrengen van structuur in het eigen leven. Laat het kind ervaren dat hij zichzelf kan (en moet) verbeteren, dit voorkomt een vaste mindset. Het prijzen van inzet en niet het resultaat is vaak al een grote stap in de begeleiding van een denkluie onderpresteerder.
“Waarom zou ik mijn best nog doen? Mensen kijken alleen naar resultaat en niet naar wie je bent. Ik geloof mensen niet meer, het is allemaal nep.
– Björn, 16 jaar”
“Nee, ik zou niet willen dat er meer kinderen hoogbegaafd waren, want dan voelden nog meer kinderen zich onbegrepen.”
– Tiala, 10 jaar
Faalangstige onderpresteerder
Waar de denkluie onderpresteerder een hoog zelfbeeld heeft, heeft de faalangstige onderpresteerder juist een laag zelfbeeld. De begeleidingsstrategie is hierdoor zeer verschillend. Faalangstige onderpresteerders hebben een aanmoedigende, ondersteunende begeleiding nodig. Geef het kind oprechte complimenten en geef het kind uitdagingen waarvan je weet dat hij het aankan. De eerste succeservaring kan worden uitgebreid, maak opdrachten hiervoor kleiner. Geef het kind ontspanningsoefeningen en laat de leerling voorafgaand aan een toets zijn of haar gedachten opschrijven, dit helpt vaak enorm.
Zorg ervoor dat het kind voldoende contact heeft met ontwikkelingsgelijken en bespreek de hoogbegaafdheid. Het kind moet zichzelf leren te accepteren, zonder zich aan te passen aan de norm van de groep. Toneel en filosofie kan uitstekend helpen bij het verhogen van het sociale zelfbeeld. Ga vooral het een-op-eengesprek met het kind aan en bespreek de zorgen van het kind. Belangrijk is om naast deze begeleiding therapeutische ondersteuning te zoeken zodat er een extra vangnet wordt gespannen voor het kind.
Gedemotiveerde onderpresteerder
Een gedemotiveerde onderpresteerder past soms niet meer binnen de alledaagse structuur van een school. Forceer het kind niet door meer eisen te stellen, dit werkt averechts. Belangrijk is om het kind middels een herstellende strategie te begeleiden. Dit houdt in dat een begeleider eerst in gesprek met het kind gaat om te onderzoeken of er nog een gebied is dat de leerling leuk vindt. Dit gebied hoeft niet schoolgerelateerd te zijn, het kan bijvoorbeeld paardrijden of gamen zijn. Vervolgens krijgt het kind binnen school de ruimte om aan dit interessegebied te werken. Gedacht kan worden aan het onderzoeken van een vraag, het uitwerken van een project of het ontwikkelen van een product.
Vanuit het interessegebied krijgt de leerling de ruimte om zelf eisen op te stellen en zichzelf te beoordelen. Hierbij is persoonlijke begeleiding vereist en worden er wekelijks (bij voorkeur dagelijks) voortgangsgesprekken gevoerd. Het kind moet zich ‘gezien’ en ‘gewaardeerd’ voelen. Veel gedemotiveerde onderpresteerders hebben het idee dat het niemand iets uitmaakt of zij al dan niet bestaan. Het doel van de begeleiding van gedemotiveerde onderpresteerders is in eerste instantie niet om schoolresultaten te verbeteren, maar om suïcidaliteit te voorkomen. Besef hierbij dat deze vorm van begeleiding altijd therapeutische ondersteuning vereist en meerdere maanden (in sommige gevallen jaren) in beslag zal nemen. Als school is het vooral de taak om op tijd in te grijpen en niet te wachten tot het moment waar ingrijpen niet meer mogelijk is.
Vraag ondersteuning
Onderpresteren begeleiden is een proces dat veel kennis en vaardigheden van de begeleider vereist. Zorg er als school voor dat voldoende teamleden de benodigde kennis en vaardigheden bezitten. Het Landelijk Informatiecentrum Hoogbegaafdheid biedt hiervoor cursussen en studiedagen aan. Mocht uw school er niet uit komen met een leerling, neem dan altijd contact op via info@lich.nl zodat wij ondersteuning kunnen bieden bij het begeleiden van een kind.